زمینه و هدف: در چند دهه گذشته آینده نگری به مثابه یکی از ابزارهای مهم سیاست گذاری به کار می رود و یکی از ابزارهای مهم برای رویارویی با موج های عدم قطعیت است. آینده نگری از اهمیت بالایی در تعالیم وحیانی اسلام و در متن قرآن و عترت و به ویژه دیدگاه حضرت علی (ع) که یک دوره مدیریت جامعه را تجربه کرده اند برخوردار است. روش شناسی: پژوهش حاضر با هدف تبیین آینده نگری از دیدگاه امام علی (ع) با روش کیفی و فن تحلیل مضمون انجام شد و با فیش برداری از کلیه فرمایشات امیرالمومنین (ع) از قبیل خطبه ها، نامه ها، حکمت ها و سایر احادیث نقل شده با واحد تحلیل مضمون، مضامین استخراج و داده ها جمع آوری شد. یافته ها: از تحلیل داده ها شاخص های اصلی اهمیت و ضرورت آینده نگری، عوامل موثر بر آینده نگری، فرآیند آینده نگری و نتایج و پیامدهای آینده نگری با شاخص های معین استخراج شد. نتیجه گیری: شاخص هایی مانند زیرکی، مشاوره، تفکر و اندیشه، اراده و تصمیم استوار، شناخت شرایط و وضعیت، هوشیاری، آزمون فرضیات، صبر و شکیبایی و خطرپذیری و تهور و بی باکی از اندیشه حضرت علی (ع) برای آینده نگری استخراج شد.

یکی از تقسیم بندی های مهم مجرمان که در تعیین نوع واکنش علیه آنان موثر است، دسته بندی آنها به دو گروه مجرمان متمول، صاحب نفوذ و به تعبیری یقه سفید و گروه دیگر مجرمان ضعیف، فقیر و به تعبیر دیگر یقه آبی است. برای مقابله با بزهکاری دسته نخست که دارای قدرت و استعداد جرایم خطرناک ترند، لازم است تدابیر پیشگیرانه ویژه ای اتخاذ شود. برای مقابله با این گونه مجرمان، هم به لحاظ ماهوی و هم به لحاظ شکلی نیازمند یک سیاست کیفری افتراقی هستیم. این مقاله به واکنش علیه دسته نخست از نگاه امام علی (علیه السلام) می پردازد. از دیدگاه ایشان مقابله با بزهکاری یقه سفیدها پس از اقدامات ریشه ای، اجتماعی، فرهنگی و نظارت کنترل و مراقبت، با جدیت، شدت و قاطعیت همراه است. از جمله فواید این تقسیم بندی که در بیانات امام علی (علیه السلام) با تعابیری چون مستکبر و مستضعف، قوی و ضعیف، طبقه حاکم و رعیت، اشراف و طبقه سفلی و مانند اینها بیان شده است اینکه جامعه در فرآیندی فرافکنانه فقط به بزهکاری افراد ضعیف و جرایم کم اهمیت نپردازد و بزهکاری یقه سفیدها و افراد متنفذ را بدون مسامحه تعقیب کند.

کیفیت توزیع بیت المال یکی از مسائل مهم در نظام اسلام است و توزیع عادلانه آن می تواند باعث ایجاد نشاط اقتصادی، رفاه عمومی و تأمین اجتماعی در همه اقشار جامعه گردد. مسئله مورد بحث در این پژوهش این است که امام علی علیه السلام در مسئله توزیع بیت­ المال چه روشی را بکار گرفته­ اند؟ و به عبارت دیگر سیره امام علی علیه السلام در اجرای عدالت در توزیع بیت المال بر کدامین پایه­ ها و اصول استوار بوده است؟ برای دستیابی به این مهم با تتبع در کتب مرتبط و به شیوه­ی توصیفی-تحلیلی مسئله مورد مداقه قرار گرفت. در این پژوهش پس از بررسی شیوه ی عملکرد امام علی علیه السلام در توزیع بیت المال به این نتیجه رسیدیم که امام­ علی علیه السلام با علم بی نظیر خود توانستند هزینه کردهای بیت المال را جهت دار کنند، به طوری که در صدد رشد اقتصادی همگون جامعه در همه عرصه ها بودند، و این رشد را معطوف به یک قشر خاص نکرده، بلکه خواهان رشد همه اقشار جامعه بوده و به شدت از تمرکز ثروت و ایجاد فاصله طبقاتی پرهیز کردند، در این راستا ابتدا با معیار کار، نیاز و مصلحت، سهام را می پرداختند و سپس تـمام گـروه ها بـه طور یکسان از بیت المال سهم می بردند.

مفهوم پردازی در زمینه تعلیم و تربیت اسلامی و بررسی دیدگاه تربیتی امام علی علیه السلام با رویکرد پژوهش اکتشافی از طریق مطالعه منابع و اسناد معتبر دینی، هدف اصلی مقاله حاضر بود. این مهم با روش تحلیل محتوی احادیث وروایات مرتبط با دیدگاه تربیتی امام علیه السلام در نهج البلاغه، غرر الحکم و.... ، انجام پذیرفت. تحلیل مواد ومحتوای مرتبط با موضوع پژوهش، در چارچوب روش تحلیل محتوای کیفی، با استفاده از فرآیند چهار مرحله ای شامل «انتخاب واحد تحلیل»، «مقوله بندی»، «شمارش فراوانی هر مقوله» و «تفسیر نتایج» انجام گرفت. در این پژوهش از بسامد (فراوانی) برای شمارش مقوله های فرعی و برای طبقه بندی و تعیین مقوله های اصلی و ابعاد از روش تکوین استقرایی استفاده شد. بر اساس یافته های تحقیق، 98 مقوله فرعی شناسایی و ویرایش شده و بر اساس آنها ابعاد و مولفه های اصلی دیدگاه تربیتی امام علی(ع) شناسایی و تعیین گردید. بر اساس نتایج ابعاد و مولفه ها شامل: الف - بعد تربیت فردی با چهار مولفه اصلی: 1- تربیت دینی( هشت مقوله فرعی)، 2- تربیت اخلاقی(با 22 مقوله فرعی)، 3- تربیت قرانی(با هفت مقوله فرعی)، 4- تربیت علمی (با 20 مقوله فرعی). ب - بعد تربیت اجتماعی با پنج مولفه اصلی شامل: 1- تربیت فرهنگی (با شش مقوله فرعی)، 2- تربیت سیاسی(با هفت مقوله فرعی)، 3- تربیت حقوقی(با 16مقوله فرعی)، 4- تربیت جهادی(با شش مقوله فرعی) و 5- تربیت اقتصادی(با پنج مقوله فرعی)، طبقه بندی، سازمان دهی شد و مدل مفهومی آن تدوین، ترسیم و ارائه گردید.

عده ای مسائل اخلاقی را به عنوان امری خصوصی در زندگی شخصی انگاشته و برخی آن را از مسائل مقدس روحانی و معنوی موثر در سرای آخرت و امری دست نیافتنی دانسته اند و برخی اخلاق را مانع بزرگ آزادی پنداشته اند. امام علی علیه السلام معتقد است که اخلاق نه تنها برای سرای آخرت سعادت آفرین است بلکه برای همین زندگی دنیوی نیز یک ضررت است و انسان برای نیک بختی در طول زندگی خود چاره ای جز طی مسیر مکارم اخلاق ندارد. گرچه علم و معرفت، مال و ثروت، جاه و مقام و شرافت نسبی، باعث ارتقاء شخصیت انسان می شود اما این همه در پرتو اخلاق معنا می یابد، به گونه ای که اگر اخلاق حذف گردد، برای شخصیت انسان چیزی باقی نمی ماند. از سوی دیگر رعایت اصول اخلاقی، در بحران ها و فرازهای بلند و نشیب های تند زندگی، کار ساده ای نیست و نیازمند عزم راسخ و پشتوانه ای نیرومند است. این مقاله با محوریت فرامین امیرمومنان علیه السلام، درصدد بررسی عواملی است که می تواند عزم جوانح انسان را در پایبندی به اصول اخلاقی راسخ تر گرداند.

امروزه بعضی از گروه ها و دولت ها به نام جهاد اسلامی، مرتکب اعمال غیر انسانی می شوند که باعث شده اسلام به عنوان دینی شناخته شود که در مواجهه با دشمن، رعایت هیچ یک از اصول اخلاقی را لازم نمی داند. این مقاله با بررسی سیره امیرمومنان علیه السلام در جنگ ها، اهتمام بر رعایت اصول اخلاقی در برابر دشمن و تنافر تعالیم اسلام با چهره ضد اخلاقی ای که رفتار بعضی از این گروه ها از اسلام ترسیم می کند، آشکار می سازد. بر اساس این بررسی، مقدم شمردن صلح بر جنگ، پرهیز از آغاز کردن جنگ در میدان نبرد، رعایت اصول اخلاقی و پرهیز از پیمان شکنی، ممنوعیت جنگ با غیر جنگ جویان و عدم تعرض به اموال ایشان، دفاع از همرزمان، دعا و خیرخواهی برای دشمن، پرهیز از دشنام دادن به دشمن، نکوهیده بودن فرار از مقابل دشمن، ممنوعیت کشتار جمعی، پرهیز از آسیب زدن به درختان و حیوانات، حفظ عمران و آبادی ها، منع تعقیب کردن فراریان و کشتن مجروحان و رفتار نیک با اسیران در دیدگاه امیر مومنان علیه السلام از اخلاق جهاد شمرده می شود.

ساحت ­های شش­گانۀ تربیتی در سند تحول بنیادین که زمینه­ ساز تحولی ارزشمند در جامعه است، با توجه به نیازهای مختلف ابعاد وجودی انسان و مبتنی بر رفع آنها، شکوفایی استعدادها و ظرفیت­ ها و رسیدن به کمال مطلوب و حیات طیبه تدوین شده است. پژوهش حاضر، با روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی و با هدف گام برداشتن در مسیر شکل­ گیری تربیت دینی افراد جامعه، بر اساس این ساحت­ های شش­ گانه به تبیین نامه امام علی علیه السلام به امام حسن علیه السلام که عرصه تبلور یافتن جلوه­ های مختلف تربیتی است ـ پرداخته است. در واقع، به منظور سنجش میزان همخوانی ساحت­ ها با این منشور مهم تربیتی، به دنبال استخراج کدها و مصداق­ های مرتبط با ساحت­ های تربیتی در نامه سی ویکم است. یافته­ ها نشان می­دهد که امام در منشور حکیمانۀ خود به همۀ جوانب وجودی انسان توجه نموده است. ایشان با هدف بیدارگری و انتقال فرهنگ و اندیشه، مسائل مختلف مورد نیاز انسان را برای رسیدن به هدف غایی در دو بعد فردی و اجتماعی به فرزند خویش توصیه می­ نماید. از طرف دیگر، همسویی و همخوانی گسترده­ ای بین ساحت­ ها و عبارات امام وجود دارد.